9 november 2022 | ‘Prins der Landschapsschilders’, over de schilder Barend Cornelis Koekkoek

In het centrum van het Duitse plaatsje Kleef, vlak over de grens bij Nijmegen, bevindt zich het Städtische Museum Haus Koekkoek. In dit voormalige ’Wohnpalast’ van de schilder Barend Cornelis Koekkoek (Middelburg, 1803 – Kleef, 1862) wordt kunst uit de Nederlandse en Duitse Romantiek getoond.

Museum Haus Koekkoek heeft het aanzicht van een palazzo in Italiaanse Renaissancestijl. Aan de achterzijde bevindt zich een tuin die is opgebouwd uit terrassen met op het hoogste punt een vrijstaande ateliertoren. In oktober 1944 wordt het historische centrum van Kleef tijdens bombardementen verwoest en bij de wederopbouw wordt de grote tuin opgedeeld. Het unieke atelier maakt geen deel meer uit van Museum Haus Koekkoek en is nu privébezit.

De belvedère en de Kleefse School

De belvedère zou vanaf 1845 een belangrijke werk- en ontmoetingsplek zijn voor kunstenaars uit het Neder-Rijn gebied. Barend C. Koekkoek verhuist in 1834 met zijn vrouw, de schilder en lithograaf Elise Therese Daiwaille (1814-1881) van Hilversum naar Kleef. Al snel krijgt hij leerlingen en op 17 november 1841 richt Koekkoek een Zeichen Collegium op, een tekenacademie waar kunstenaars als Frederik Kruseman, J.B. Klombeck, Paul Gabriël en Louwrens Hanedoes werken. In 1845 verwerft Koekkoek de ateliertoren en in 1847 het woonpaleis, thans Museum Haus Koekkoek. De belvedère is onlosmakelijk verbonden aan de ’Kleefse School’ van romantische landschapsschilders.

Het museum presenteert in hoofdzaak werken van B.C. Koekkoek, van familieleden en andere schilders uit de Romantiek. De familie Koekkoek is, voor zover bekend, de grootste kunstenaarsfamilie ter wereld met, verspreid over vier generaties,  maar liefst zestien actieve schilders. En om het ons makkelijk te maken dragen de mannelijke leden van deze familie voornamen met vooral Barend, Hermanus, Cornelis, Marius en Willem in diverse combinaties.

Romantische schilderkunst

Barend Koekkoek, zijn familie en vrienden schilderen en tekenen bos- en berglandschappen, rivierlandschappen, marines en een enkel portret op doek, schildersboard of papier. Soms kiezen zij andere beelddragers. Zo is in het museum een miniatuurschildering te zien op het koperen deksel van een doosje voor snuiftabak. Het bovenplat, slechts 5,8 x 9 cm groot, toont een boer en een boerin met een pakezel bij een Mariakapelletje in het bos. De snuifdoos is aan de binnenzijde gegraveerd wat doet vermoeden dat het een geschenk is geweest. Barend Koekkoek beschildert het doosje omstreeks 1845.

In het museum is een bijzondere plaats ingericht voor de reisdagboeken van B.C. Koekkoek waarin hij een natuurgetrouw en gedetailleerd getekend verslag doet van zijn tochten door Duitsland. Naar zijn mening ontbreekt het in Nederland aan trotse, sublieme natuur. Het mist de dramatische rotspartijen, hoge bergen, diepe valleien, donkere wouden en spectaculaire watervallen die Duitsland kent. Museum Haus Koekkoek hangt er vol mee.

Medio november 2022 komen bij het Venduehuis Den Haag drie werken van B.C. Koekkoek onder de hamer die zo uit het museum gehaald zouden kunnen zijn: een sfeervolle, uitgewerkte schets in potlood, inkt en waterverf van een reiziger in een berglandschap langs de Rijn, een klein olieverfje met een jager en zijn hond in een donker bos en een imposant boslandschap in herfstkleuren met een koeherder en zijn kudde bij een halfdode eikenboom.

Barend Cornelis Koekkoek ( 1803-1862), A herdsman with his cows near an old oak tree.

  

Afbeelding van de handtekening en het lakstempel van Koekkoek op de achterzijde van het schilderij

Vanitas

In de 17e eeuwse landschapsschilderkunst is zo’n halfdode boom vaak een verwijzing naar de vergankelijkheid van het leven, een Vanitas symbool. De sfeer in die werken is in het algemeen donker, somber, soms ook dreigend. Bij B.C. Koekkoek is de toon lichter, zonlicht strijkt langs de achterkant van de eikenboom en over de bladeren van de andere bomen langs het pad. Het geeft de voorstelling een warme, goudgele gloed en biedt een veilige, bijna intieme beschutting voor de koeherder en zijn kleine kudde. Dat niets eeuwig is, blijkt uit de herfstkleuren, de afgebroken takken linksvoor op de bosgrond en uit de zwaar gehavende boom. Ook aan de rechterkant van de voorstelling heeft een minder imposante boom een grote tak verloren. Het thema Vanitas is door Koekkoek vertaald in de weergave van de eeuwige schoonheid en grootsheid van de natuur, in de vernietigende kracht ervan en in de het vernieuwend vermogen.

Titels en onderscheidingen

Bij leven al groeit Barend Cornelis Koekkoek uit tot een internationaal zeer gewaardeerd landschapsschilder wat hem niet alleen veel opdrachten oplevert, bijvoorbeeld van koning Friedrich-Wilhelm von Preussen en de Russische Tsaar Alexander II, maar ook talrijke onderscheidingen én de titel ‘Prins der Landschapsschilders’.

Voor u nu vol enthousiasme een dagtrip naar Kleef gaat plannen: het museum is sinds kort gesloten in verband met een verbouwing. Liefhebbers van werken uit de romantische school komen nu aan hun trekken bij het Venduehuis Den Haag bij de veiling Old Masters, Nineteenth Century en Early Modern Art op 16 en 17 november.

Philomeen van ’t Hooft
Venduehuis der Notarissen Den Haag

Literatuur:

Friedrich Gorissen, B.C. Koekkoek 1803 – 1862, Werkverzeichnis der Gemälde, (oeuvrecatalogus Städtischen Museum Haus Koekkoek), Düsseldorf,  1962
Angelika Nollert, Barend Cornelis Koekkoek (1803-1862): Prins der landschapsschilders, Dordrecht, 1997

Bijschrift foto's: 
Barend Cornelis Koekkoek ( 1803-1862), A herdsman with his cows near an old oak tree. Gesigneerd en gedateerd 1851, Provenance: Kunsthandel Pieter A. Scheen, Den Haag 1966. Richtprijs € 30.000 -  € 40.000

 

Terug naar het nieuwsoverzicht