17 augustus 2019 | East meets West, over de westerse schilderijen van Basoeki Abdullah (1915-1993)

Mijn Indische tante Emma

Als klein meisje bezocht ik, samen met mijn moeder, ‘tante’ Emma. Zij was geen echte familie van ons, maar de bezoeken waren altijd warm en hartelijk. Bij mij thuis hing een wijds Hollands rivierlandschap met een molen aan de muur. Een bergmeer in vogelvluchtperspectief was het enige niet-Nederlandse element tussen de vele afbeeldingen van het Hollandse leven. Bij tante Emma stapte ik een andere wereld binnen. In haar woonkamer was prominent een schilderij met een hanengevecht aanwezig en een afbeelding van een roodbladige boom, de flamboyant. En bij bijzondere gelegenheden zat de kamer vol met tantes in sarong en kabaja.

Die sfeer uit voormalig Nederlands-Indië (en ook het huidige Indonesië) is voor het derde achtereenvolgende jaar te beleven in Den Haag tijdens de Indonesian Art Sale van het Venduehuis, met dit jaar als opvallend onderdeel een collectie van 20 schilderijen door Raden Basoeki Abdullah. Vanwege de bijzondere band die deze schilder heeft gehad met Den Haag wil ik daar speciaal bij stil staan, hoewel veel van zijn getoonde schilderijen nu juist géén specifiek Indonesische verwijzing hebben.

‘Mooi Indië’-schilders

Basoeki Abdullah werd in 1915 geboren op Midden-Java. Als kind viel zijn tekentalent al op. Dat had hij ongetwijfeld meegekregen van zijn vader, Abdullah Suryosubroto, die tot de ‘Mooi Indië’-schilders wordt gerekend. De tekeningen, aquarellen en schilderijen van de ‘Mooi Indië’-schilders zijn tijdsdocumenten waarin de natuurlijke schoonheid van Indië centraal staat: de bergen, rijstvelden, waterpartijen, tempels, bomen en planten.

Na de middelbare school in Yogjakarta, waar katholiek, Nederlands onderwijs werd gegeven, kreeg Basoeki Abdullah in 1934 met hulp van een Nederlandse pater Jezuïet een studiebeurs voor de Academie voor Beeldende Kunsten in Den Haag. Zijn opleiding tot naturalistisch schilder rondde hij af met het predicaat ‘met lof’. Hij exposeerde daarna in Nederland en Engeland. Kunstwerken uit het begin van zijn carrière sluiten aan bij de traditie van de ‘Mooi Indië’-schilders, maar ook bij de Engelse landschapsschilderkunst. Naar verluidt waren schilders als John Constable en William Turner zijn grote inspiratiebronnen.

Basoeki Abdullah in Den Haag

In 1948 trouwde Basoeki Abdullah met Maya Michel. Zij was zijn, tweede, Nederlandse echtgenote en zij was een jonge mezzosopraan, net twintig. Midden jaren ’60 trad ze op in de Scala in Milaan, hét operawalhalla.

In het schilderij ‘Colour and Music’ uit 1955 zien we Maya in een scharlakenrode avondjapon, zittend aan een vleugel, waarop een schilderspalet ligt met dotten verf erop en met kwasten. Achter haar zit Basoeki Abdullah in een witte smoking. Deze beeldtaal is zeker niet specifiek Indonesisch maar wel veelzeggend: zij, de operazangeres, staat in het spotlicht terwijl hij de galante en elegante man is die haar steunt en haar laat stralen. Tegelijk is ze de grote inspiratiebron en muze van deze ladiesman.

‘Colour and Music’ verraadt naast de romantische inslag van Basoeki Abdullah nog iets anders, namelijk de behoefte van de schilder om personen te creëren die een zekere fysieke schoonheid bezitten en prettig zijn om naar te kijken. Vandaag de dag zouden we de vraag stellen of Basoeki Abdullah zijn modellen heeft gefotoshopt. Saillant detail is dat uit foto’s blijkt dat Maya Michel in werkelijkheid een stuk groter was dan haar man. In zijn schilderijen valt dat niet op, hier bijvoorbeeld heeft Basoeki Abdullah de houding van hemzelf en zijn vrouw zo gekozen dat het lengteverschil wegvalt. Dat is ook in andere schilderijen met het echtpaar het geval.

 

De beeldtaal in het schilderij heeft nog een andere lading: Tussen de geopende gordijnen in de achtergrond, wellicht theatercoulissen, is een boompartij te zien met grillige takken die dramatisch afsteken tegen de blauwe lucht. Aan de voeten van Maya ligt bladmuziek. Op het meest rechtse blad lezen we ‘Tosca’, de titel van de gelijknamige opera van Giacomo Puccini die in januari 1900 in Italië in première ging. Het is een dramatisch verhaal waarin bloed vloeit en dierbaren te betreuren zijn. De aria ‘Vissi d’arte, vissi d’amore’ (ik leefde voor de kunst, ik leefde voor de liefde) vormt in het zangstuk de opmaat voor de tragische zelfmoord van Tosca. De scharlakenrode avondjapon van Maya kan gezien worden als een verwijzing naar haar vertolking van die rol.

Het schilderij dateert uit 1955; enkele jaren later, in 1959, scheidde het stel. Maya zette haar zangcarrière in Europa en Zuidoost Azië voort. De schilder ging terug naar Indonesië en huwde daar een Thaise vrouw. In 1963 trouwde hij voor de vierde keer; opnieuw werd een Thaise zijn levenspartner. Gezegd wordt dat zij zijn ware zielsverwant was. Aan hun relatie kwam in 1993 een abrupt einde toen de schilder in zijn huis overleed aan de gevolgen van een roofoverval. Maya Michel overleed in 2019. Uit haar nalatenschap worden de 20 schilderijen van Basoeki Abdullah geveild.

De keuze van tante Emma

Ik ben benieuwd hoe tante Emma gekeken zou hebben naar de werken van Basoeki Abdullah en met name naar zijn ‘westerse’ schilderijen. ‘Colour and Music’ (kavel 93) zou voor wat betreft de kleuren prima aansluiten bij de ‘Mooi Indië’-werken in haar huis maar ik vermoed dat Basoeki’s ‘Flamboyant with a Javanese man near a white wall’ (kavel 110) toch meer haar smaak zou zijn geweest. In ieder geval zou zij de kunstwerken in de Indonesian Art Sale met zeer veel interesse hebben bekeken.

Philomeen van ’t Hooft
Venduehuis der Notarissen Den Haag

Indonesian Art Sale 28 en 29 augustus 2019
Kijkdagen (inclusief tentoonstelling Raden Basoeki Abdoellah in Den Haag) 16 augustus – 26 augustus
Werkdagen 10 – 16 uur, weekends 12 – 16 uur

Raden Basoeki Abdullah (1915-1993)
‘Colour and Music’, Mr and Mrs Basoeki Abdullah
Olieverf op doek, 150 x 120 cm, gesigneerd
Richtprijs € 10.000 – 15.000

Raden Basoeki Abdullah (1915-1993)
A flamboyant with a Javanese man near a white wall
Olieverf op doek, 54 x 89 cm, gesigneerd
Richtrpijs € 8.000 – 12.000

 

 

 

 

 

 

 

 

Terug naar het nieuwsoverzicht