10 juni 2019 | Venijn in een glazen pot, over het werk van Jeannne Bieruma Oosting

Beesten in glazen potten op sterk water zijn intrigerend, soms ook een beetje eng. Om die tweeslachtige reden trok dit schilderij van een schorpioen mijn belangstelling. De pot met het venijnige dier erin staat voor een roomwitte wand op een schap of smalle tafel, afgedekt met een lap groene stof. De geelbruine schaduw rechts geeft kleur en diepte aan de witte achtergrond. Op de linkerkant van de glazen pot is met één lange, dunne streep verf reflectie gesuggereerd.

In zijn glazen gevangenis heeft de schorpioen nog niets aan gevaarlijkheid ingeboet. In de gekromde staart van deze geleedpotige zit een gifstekel. Weliswaar is het gif van schorpioenen zeer gevaarlijk maar in de meeste gevallen voor mensen niet dodelijk. Het dier heeft grijpscharen en is daarnaast dik bepantserd, wat het mogelijk maakt in extreme omstandigheden te leven zoals in de hitte van de woestijn. Wat ik minstens zo fascinerend vind, is dat de schorpioen als soort al miljoenen jaren bestaat. De oudst bekende fossielen van schorpioenachtigen zijn ruim 400 miljoen jaar oud, waarmee de soort tweemaal zo oud is als de oudste dinosaurussen.

 

Of de maker van dit schilderij, Jeannne Bieruma Oosting, naast de uiterlijke verschijningsvorm van de schorpioen ook geïnteresseerd was in de achtergrond van deze diersoort is niet bekend. Wat wel een feit is, is dat zij enige keren het Insectarium in dierentuin Artis heeft bezocht met z’n spinnen, hooiwagens, mijten, teken en andere geleedpotigen. Wat het schilderij verder interessant maakt, is dat het wordt genoemd in een brief van de schilder en dat deze brief tot op de dag van vandaag bij het schilderij wordt bewaard. Iedereen die in de kunst actief is, als wetenschapper, handelaar of liefhebber, veert dan op: dergelijke informatie wordt graag opgenomen in de pedigree of herkomst van het kunstwerk.

Geachte mevrouw!

Op 3 november 1982 schreef Jeanne Bieruma Oosting (Leeuwarden 1898 – Almen (Lochem) 1994) vanaf haar toenmalige woonadres aan het Oosterpark nummer 76 in Amsterdam aan een  voormalige eigenaresse van het werk: “Geachte mevrouw! In antwoord op uw brief die mij erg verraste, het volgende. Het door u bedoelde schilderijtje herinner ik mij heel goed; ik heb het gemaakt tijdens mijn leertijd op de Haagse academie; ik denk dat 1914 niet helemaal juist is, vermoedelijk moet dit ’19 zijn. De letters R.W.W. duiden op een opdracht aan Roline Wichers Wierdsma, met wie ik in die jaren zeer bevriend was en haar sterre-teken was de schorpioen.”

Waarom, vraag ik mij af, maak je voor een dierbare vriendin een schilderij van een diersoort die bij de meeste mensen afschuw of schrik oproept? En wanneer je aan haar sterrenbeeld refereert, waarom breng je dan niet wat pluspunten in beeld die aan het sterrenbeeld schorpioen worden toegeschreven?

In de jaren waarin het stilleven met schorpioen moet zijn ontstaan volgde Jeanne Oosting, zoals zij haar werk vaak ondertekende, lessen bij de graficus Samuel Jerresun de Mesquita, bij de schilder- en tekenleraar Frederik Theodorus Grabijn en bij Willem van Konijnenburg. Van Konijnenburg staat bekend als een strenge, academische leermeester die niets moest hebben van nieuwe kunststromingen die hij omschreef als verderfelijk modernisme. In 1929 vertrok Jeanne naar Parijs, aangemoedigd door de beeldhouwster Charlotte van Pallandt. Zij zou er elf jaar blijven wonen en werken; Conrad Kickert, Wim Oepts en Gerard Hordijk behoorden er tot haar vriendenkring.

Uit haar Parijse tijd zijn veel mappen met tekeningen en etsen nagelaten met romantische of dramatische thema’s die verwijzen naar het leven in de Franse hoofdstad. Van Jeanne wordt gezegd dat zij altijd druk en gehaast was en nonchalant. Overdag tekende, schilderde en etste zij, de avonden werden gevuld met toneel, muziek en opera.

Kort voor het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog kwam Jeanne Oosting terug naar Nederland en vestigde zij zich in Amsterdam. In haar werk voert het impressionisme de boventoon en Oosting blijft dicht bij zichzelf. Vele werken zijn gebaseerd op observaties dicht bij huis: het park in Amsterdam, de tuin bij haar huis in Almen in de Gelderse Achterhoek, stillevens, interieurs in bekende huizen. Stromingen als het kubisme, het expressionisme en CoBrA lijken aan haar voorbij te zijn gegaan.

De Jeanne Oosting prijs

Honderd jaar geleden schilderde de toen nog jonge Jeanne Bieruma Oosting de schorpioen op sterk water. Na haar overlijden in 1994 is veel kunst verkocht of geveild. De opbrengsten werden ondergebracht in de Jeanne Oosting Stichting. Vanuit deze stichting wordt jaarlijks de Jeanne Oosting Prijs toegekend aan een Nederlandse, figuratieve schilder. Op 7 juni 2019 is deze prijs uitgereikt in Haarlem aan Hannah van Bart (1963) en Jacco Olivier (1972).

Philomeen van ’t Hooft
Venduehuis der Notarissen Den Haag

Algemene Kunst- en Antiekveiling 19 juni 2019 | Kavel 162
Jeanne Bieruma Oosting (1898-1994) | ‘Schorpioen’, olieverf op paneel, 23,5 x 17,5 cm

 

Terug naar het nieuwsoverzicht