Herontdekking van ons verleden

Ik was gevraagd om de schilderijencollectie te registeren in het museumdepot in Aardenburg, waar delen van de gemeentelijke collectie van Sluis opgeslagen liggen en de inventaris van de stijlkamer in Cadzand. In een hoek van de zaal stonden wat kleinere meubels, enkele stoelen en tafels. Ik zag meteen dat een lage ronde armstoel heel bijzonder was.

Dit werd aanvankelijk weggewuifd, al zat er wel een plaquette op de stoel: hij was gebruikt tijdens een bezoek van stadhouderprins Willem V van Oranje-Nassau aan Aardenburg. “Om te dejeuneren”, staat op het gegraveerde zilveren plaatje op de rugleuning.

Een koloniaal meubel

Het zitmeubel was gedateerd naar aanleiding van dat prinselijk bezoek aan Zeeland op 3 augustus 1785. Maar ik wist dat dit geen achttiende-eeuwse stoel was. De stoel bleek meer dan een eeuw ouder. Het was een zogenaamde burgemeestersstoel of koningsstoel uit Batavia, uit de VOC-tijd.

Een koloniaal meubel, gemaakt rond het jaar 1650, dus meer dan 350 jaar oud. De stoel in Aardenburg bezit karakteristieke elementen uit de Renaissance. De stoel heeft een heel bijzondere vorm, met een rond zitvlak en een lage ronde rugleuning.

In plaats van 4 poten zijn het er 6, met elkaar verbonden door een soort stervormig tussenstuk van spaken. Ontzettend sterk qua vorm en constructie. Gemaakt van een tropisch hardhout. Met rotan vlechtwerk als zitting en ter decoratie in de rugleuning; die nog het oorspronkelijke vlechtwerk uit de VOC-tijd heeft.

Een souvenir uit ons koloniaal verleden

Het ronde model van de burgemeestersstoel was in Europa niet bekend, in China tijdens de Ming-dynastie werden wel zeshoekige stoelen gemaakt. Het is dus een souvenir uit ons koloniaal verleden, een uitdrukking van macht en status.

Het inlandse hout was keihard, er kwam dus veel vakmanschap aan te pas om deze stoel te maken. Ze werden meestal gemaakt door Chinese vaklieden, in Batavia en soms ook in Ceylon. Zo’n burgemeestersstoel is zeldzaam en kostbaar, ze waren slechts voorbehouden aan de hoogstgeplaatsten in de koloniale samenleving, zoals gouverneurs.

Koninklijk zitten

Ik kon de stoel dus veel eerder dateren, zeg maar naar de tijd van de Nachtwacht van Rembrandt. Het heeft de tand des tijds prima doorstaan. Ergens tussen 1650 en 1785 is het via een retourreis in Zeeuws-Vlaanderen terechtgekomen en werd daarna de hele tijd door de griffier van Aardenburg gebruikt, maar ook ingezet als zetel voor Willem V tijdens zijn bezoek.

De stoel moet altijd een hoog aanzien hebben gehad, de Aardenburgers hebben de stadhouderprins juist deze stoel gegeven om op comfortabele manier te dejeuneren met hoogwaardigheidsbekleders. Zelf heb ik de stoel ook goed benut in de tijd dat ik daar werkzaam was. Met laptop en aantekeningenboekje op schoot. Ik zat daar werkelijk koninklijk, heel comfortabel: de rugleuning is laag en perfect gekromd, je armen kun je laten rusten op de armleuningen rondom de zitting. Ergonomisch helemaal verantwoord.

Herontdekking van ons verleden

Het was een aangename verrassing tijdens het project, je verwacht zoiets niet als je komt om schilderijen te bekijken. Het was niet zozeer een ontdekking van een bijzondere stoel maar meer een herontdekking. Het belang van de stoel was bekend, maar niet de datering en het VOC-verleden.

De burgemeestersstoel heeft zoveel overleefd in 350 jaar tijd: het tropisch klimaat, de bezetting, woelige reizen overzee. De stoel werd steeds maar weer bewaard door vele generaties en nu is het de vraag: komt hij ooit nog het depot uit? Naar mijn mening verdient deze stoel het om tentoongesteld te worden. Iedereen kan dit toch waarderen: het vakmanschap, de historische betekenis. De stoel staat voor heel veel symbool: de geschiedenis van de VOC, ons maritieme verleden, alle kruisbestuivingen in stijl die de stoel in zich bergt.

Dit bewijst ook het belang van een project als Erfgoed Inzichtelijk: eindelijk is bijna alles wat de Zeeuwse musea bezitten in kaart gebracht, dus ook de collecties in de depots. Als je als museum of gemeente niet weet wat je hebt, kun je ook niet de juiste beslissingen nemen. Een belangrijke caveat: zorgvuldig omgaan met je erfgoed.

Het zou dan ook mooi zijn als de plaquette van de stoel gerestaureerd zou worden, onderaan ontbreekt helaas een stuk zilver. En wie weet worden er nog meer ontdekkingen gedaan nu zoveel nieuwe data beschikbaar zijn. Het zou mooi zijn om verschillende experts een rondje te laten doen door de depots en de databases; er komen vast nog meer verborgen schatten tevoorschijn.

Jean Marie van Isacker, meubel expert Antiekcheck

Jean-Marie van Isacker is taxateur voor Antiekcheck en was in het verleden werkzaam bij onder andere Sotheby’s en Christie’s. Hij werkte afgelopen jaren als projectmedewerker voor Erfgoed Inzichtelijk bij verschillende Zeeuwse musea.

Terug naar het nieuwsoverzicht